2022 жылғы 5 желтоқсан күні Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі Тіл саясаты комитеті Ш.Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы мен «Майкрософт» компаниясының Қазақстандағы оқу-ағарту бағдарламалары жөніндегі менеджері Нәзила Нұрметованың арасында іскер кездесу өтті.

2022 жылғы 2-3 желтоқсан күндері Шайсұлтан Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығының ғалым мамандары Измир қаласында (Түркия) өткен «Uluslararası Türk dünyası sosyal bilimler sempozyumu» атты симпозиум мен Үндістанның Бомбей қаласында ұйымдастырылған «The South Asian Forum on the Acquisition and Processing of Language» форумына онлайн қатысты.

2022 жылдың 2 желтоқсаны күні Шайсұлтан Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығының Әдістеме басқармасы Астана қаласындағы дарынды балаларға арналған «Зерде» мектебінің оқушыларымен ойталқы ұйымдастырды. Ахмет Байтұрсынұлының 150 жылдық мерейтойына орайластырылған тағылымды шара туралы басқарма басшысы, жас ғалым Жазира Мақсұтқызы былай дейді:

Қазақтың атақты жазушысы, Алаш Орда қайраткерлерінің бірі Жүсіпбек Аймауытұлының кез келген туындысы ұлтты сүюдің барометрі іспетті. Әсiресе советтiк цензура әлi келмеген 1917-1918 жылдары жазған мақалалары ерекше көзге түседi. Бұл кезде ол Семейде шығатын «Сарыарқа» газетiнде қызмет iстеген. Сонымен бірге «Абай» журналының редакторы да болған. 1918 жылы бiр өзi осы журналдың он үш санын шығарған екен. Мiне, осы баспасөзде ол большевизмнiң өте қауiптi екенiн бағамдаған, ұлт бостандығын көздеген, қазақ елiнiң келешегiне алаңдаған, өткiр әрі проблемалық мақалалар жазған. Олардың қатарында «Қазiргi саяси хал», «Қазiр екi нәрсе керек», «Ұлтты сүю», «Жастар кiм?», «Қазақ тiлiн iске асыру қамы» секiлдi жарияланымдарды ерекше айтуға болады. Жалпы, Аймауытовтың саяси тақырыптағы публицистикалық дүниелерiнiң саны қырықтан асып жығылады.

Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі Тіл саясаты комитетінің қолдауымен «Ахмет Байтұрсынұлы және өркениет» жинағы жарық көрді. Мұнда ұлт ұстазының 150 жылдығына арналған Париж, Ыстамбұл қалаларында өткізілген халықаралық ғылыми-теориялық конференциялардың және Түркістан қаласында ұйымдастырылған Халықаралық түркітанушылар конгресінің материалдары жарияланған.

2022 жылғы 25 қарашада Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі Тіл саясаты комитетінің ұйымдастыруымен Қазақстан халқының бірлігін нығайтудың аса маңызды факторы ретінде мемлекеттік тілдің кең ауқымды қолданысын қамтамасыз ету, осы бағыттағы жұмыстарды үйлестіруге, «Қазақстан Республикасындағы тіл туралы» ҚР Заңы талаптарының орындалуын қадағалауға атсалысып жүрген азаматтарға қолдау көрсету, оларды ынталандыру мақсатында «Сауатты жарнама – тіл абыройы» республикалық байқауының жеңімпаздарын марапаттау іс-шарасы өтті.

2022 жылғы 24 қараша күні Шайсұлтан Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы Редакциялық баспа басқармасының басшысы Д.Құсайынов Ақмола облысы ішкі саясат басқармасының Ақмола облыстық оқу-әдістемелік орталығының басшысы Қ.Төлекеевтің 63 жасқа толуына арналған «Ана тілім – тірегім, тілімменен түледім» шығармашылық кешіне қатысып, құттықтау сөз сөйледі.

Ақтөбе облысының Тілдерді оқыту орталығы директоры Клара Сергазина, орталықтың әдіскері Гүлсайран Төлегенова және оқытушы Ақмарал Нұржанова ҚР тіл саясатын іске асырудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру, латын әліпбиіне көшу маңыздылығын түсіндіру-насихаттау мақсатында "Латын әліпбиі - уақыт талабы" тақырыбында Ақтөбе облыстық сот судьялары, мамандандырылған соттардың төрағалары және кеңсе меңгерушілеріне онлайн және оффлайн форматта семинар-тренинг өткізді.

2022 жылғы 23 қараша күні Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі Тіл саясаты комитетінің тапсырысымен Шайсұлтан Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы «Бекітілген терминдерге мониторинг жүргізу» жобасының жылдық қорытынды семинарын өткізді.

Қазақстан мен Ресей арасындағы достық қарым-қатынастың тамыры тым әріде. Тәуелсіздік жылдары жаңа мазмұнға ие болды. Соның жарқын мысалын, Ақтөбе өңірімен қоңсы қонған елді мекендерден де көруге болады. Әсіресе, қазақ тілінің мәселесі айрықша орын алады.

2022 жылғы 10 қазан 2 қараша аралығында Ш.Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық-ғылыми-практикалық орталығы «Ұлттық сипаттағы бизнес терминдері» атты республикалық байқау ұйымдастырып, сол додада ІІІ орын жүлдегері атандым. Менің ойымша, шараны ұйымдастырушылар үшін төл тіліміздің көсегесін көгертіп, мәртебесін көтеруге бағытталған қатысушылардың ұсыныс-пікірлері осы орайдағы жұмыстың тиімділігі мен маңыздылығын арттырады. Сол себепті байқаудан алған әсерім мен болашақта ескерілуге тиісті кейбір ұсыныс-пікірді білдіруді жөн санап отырмын.

2022 жылғы 23 қараша күні Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі Тіл саясаты комитеті Шайсұлтан Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы «Бекітілген терминдерге мониторинг жүргізу» жобасының жылдық қорытынды семинарын өткізеді.

Терминдерді арнайы комиссия отырысында бекіту жұмысы 1971 жылдан бастап, бүгінгі күнге дейін жалғасып келеді. Ғылым-білімнің дамуына, қоғамдық-саяси оқиғалардың құбылуына байланысты терминдер әртүрлі нұсқада бекітіліп отырғандығы заңды құбылыс. Сонау кеңес одағы жылдары терминдер белгіленген қағидаттарға, қабылданған ережелерге сәйкес, кеңес одағы құрамындағы елдерге ортақ сипатта («интернационал» нұсқада) орыс тілімен бірдей болып қабылданған еді.

«Қазақ халқы әлемде бірінші болып жазу ойлап тапқан халық», – дейді абайтанушы ғалым, тоқсаннан асқан абыз ақсақал Мекемтас Мырзахметұлы. Қытай жазуының 5 мың жылдық тарихы болса, Еуразия төсіне жайғасқан ежелгі түріктердің ата-бабалары ойлап тапқан жазу Орхон-Енисей жазуынан да әрі пайда болған «ойма жазу» болғанын, оның 6 мың жылдық тарихы бар екенін айтады.

Профессор Ә.Нәжіптің түркі тілдеріндегі XI-XV ғасырлар аралығында жазылған тарихи сөздіктер мен әдеби жәдігерліктерді салыстырма материалдар ретінде қатыстыра отырып жазылған іргелі түркітанымдық зерттеулері ерекше мол. Ғалым арғы бастауы XI ғасырдағы қарлұқ-ұйғыр әдеби тілі дәстүріне барып тірелетін д-ҙ-з-тобына кіретін бір әдеби дәстүрде – оғыз-қыпшақ әдеби дәстүрінде, бір жерде жазылған тарихи жәдігерліктер қатарында Құтбтың «Хұсрау уа Шырын» дастанын, «Ортаазиялық тәпсір» еңбегін және Махмұт бин Али ас-Сараи Кердеридің «Нахдж ал-Фарадис» еңбегін атайды. «Хұсрау-Шырын» поэмасының тілін шын мәніндегі толыққанды салыстырмалы-тарихи деңгейде, тарихи лексикографиялық зерттеу жолымен кешенді түрде қарастырған ғалым – Әмір Нәжіптің өзі болды.

Сөздік жасау ісі адамзат ойының ертеден келе жатқан ірі жетістіктерінің бірі. Ол мол қажыр-қайратты, терең ақыл-ойды, шығармашылық қабілетті қажет етеді. Сөздік – бөлшектерден тұратын, бөлікке бөліп қабылдауды талап ететін жүйелі, күрделі құрылымды шығарма. Кез келген сөздіктің сөздік мақаласында екі белгі кездеседі: а) түсіндірілетін нысан (А) және б) түсіндіруші құрал (В). Сөздіктің негізгі түрлері бұл белгілердің тілдік бірліктер болып саналуына, яғни сөздің белгілі бір аспектіде қарастырылуы немесе ұғым мен түсінікке қатыстылығына байланысты бөлінеді. Егерде екі элемент түсіндірілуші (А) мен түсіндіруші (В) ұғым мен түсініктерге қатысты болып келсе, оның энциклопедиялық сөздік болғаны.

Ахмет Байтұрсынұлы ұлт қайраткері, қаламгер, ғалым ретінде қазаққа не керек, соны көтерген, жасаған тұлға екені баршамызға белгілі. Ахаңның көптеген еңбегінде «мәдениет» ұғымы ұшырасып, оны автор адамның табиғатты игеру үдерісімен, халықтың бостандығымен тығыз байланыстырады. Бұл, біріншіден. Жалпы, «Ахмет Байтұрсынұлы және мәдениет» деген мәселеге келгенде, оған тағы да бір кеңірек қарауымыз керек. Ол Ахмет Байтұрсынұлының қазақ мәдениетінің жаңа бетін ашқан тұлға екендігімен байланысты мәселе. Бірінші мәселе бойынша Ахмет Байтұрсынұлының «Қалам қайраткерлері жайынан» мақаласын және «Қазақ терминологиясының принциптері туралы» баяндамасын арқау етпекпіз.

Мемлекеттік терминология комиссиясының Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі Тіл саясаты комитеті құрылтайшы болып табылатын бюллетені – «Терминологиялық хабаршының» кезекті №1 (62) саны жарыққа шықты.