Ал КӘМШАТ сөзінің мағынасы қандай екен? Сіздер білдіңіздер ме? Міндетті түрде пікір білдірулеріңізді сұраймыз. КӘМШАТ (лат. Lutra lutra) – сусарлар тұқымдасына жататын, терісі өте құнды аң. Кеміргіштер қатарындағы терісі бағалы аң, құндыз. Кәмшат Аустралиядан басқа материктің бәрінде кездеседі. Суда жақсы жүзеді, шомылады. Кәмшатты кейде қазақша құндыз немесе қама деп те атайды.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Тіл саясаты комитеті таратқан ақпарат бойынша, кеше «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне көрнекі ақпарат мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасын талқылау мақсатында құрылған жұмыс тобының кезекті отырысы өтті. Комитет әзірлеген заң жобасының нұсқасымен 13 заңға өзгеріс енгізу көзделсе, депутаттар тарапынан қосымша 5 заңға өзгеріс енгізу қажеттілігі жөнінде ұсыныс түсті. Заң бекітілген жағдайда жалпы саны 18 заңға өзгеріс енгізілмек.

Дәл қазіргі уақытта қазақ тілін оқыту үдерісінде тілді кәсіби бағытта оқыту өзекті мәселеге айналып отыр. ҚАЗТЕСТ Стандарты бойынша тілді деңгейлеп оқыту мәселесі республика бойынша жолға қойылып, шешімін тапқан. Алайда тілді орташа деңгейде меңгерген тіл үйренушіге әрі қарай жалпылама сипаттағы оқытудан гөрі өз саласына қарай бейімдеп оқытқан нәтижелі болмақ. Әрине, ҚАЗТЕСТ Стандарты бойынша оқу құралдарында А2 деңгейінен бастап ісқағаздары түрлері ішінара берілген. Дегенмен, белгілі бір саланың жұмысын мемлекеттік тілде жүргізу үшін бұл аздық етеді. Сондықтан да тілді кәсіби салаға арнайы бағыттап оқытудың қажеттігі туындайды.

Мәселен, ауызекі сөйлеуде «балпанақтай болып келеді» деген сынды тіркес, сөйлемдерді үнемі қолданамыз. ⠀ Бірақ пингвинді балпанақ демейміз. ⠀ Сіздерге балпанақ пен балпанақтай сөзінің аражігін ажырату үшін қосымша ақпарат ұсынамыз. ⠀ Балпанақ - алтыншы құрлықтағы байлық сөз болғанда, адамдардың есіне əуелі балпанақ (пингвин), түлен, кит, ақ аю оралатындығы сөзсіз (Егем. Қазақст., 25.02.2009).

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Тіл саясаты комитетінің 2021 жылғы 14 мамырдағы № 19 бұйрығымен бекітілген

ОРАЗА АЙТ ҚҰТТЫ БОЛСЫН!

ҮРКЕР зат. астр. Жазда таң алдында, ал күзде төбеден көрінетін, 6-7 жұлдыздан құралған (топталған) шоқжұлдыз.

Назарын өзіне аударып, елді елең еткізген жаңалықтың бірі – әліппе ауыстыру болатын. Әліппенің сан мәрте қызу талқыдан өтіп, түзетулер енгізіліп жатқанына 4 жылдай уақыт өтіпті. Осы уақыт ішінде әліппенің бірнеше нұсқасы шығып, түрлі пікірлер айтылды. Осы істің басы-қасында жүрген лингвист ғалымдар, әдіскерлер, түрлі саланың мамандары әліппемізге бей-жай қарамай еңбек етуде. Әрине, әлемде мінсіз әліппе жоқ, сондықтан көзшалымға, жазудың талаптарына сай, техниканың тіліне келетін әліппе түзу, жалпы, заманның талабын орындау оңай болмай жатқаны анық.

«Баршамыз үшін бұл мерекенің маңызы ерекше. Халқымыз Ұлы Жеңіске өлшеусіз үлес қосты. Отандастарымыз майдан даласында ерлікпен шайқасып, олардың жартысынан жуығы елге қайтып оралмады. Жауынгерлеріміздің батырлығы мен қайтпас қайсарлығы Жер бетінде бейбітшілік пен тыныштықты сақтауға мүмкіндік берді». Қ.ТОҚАЕВ, Қазақстан Республикасының Президенті

Акцияның мақсаты 1.Қазақ поэзиясынан үзінді оқу арқылы жастарды еліне деген сүйіспеншілік, адалдық, әділдік, еңбекқорлық, мейірімділік, ар-намыс сияқты адамгершілік құндылықтарына тәрбиелеу; - қазақ тілінің этносаралық қарым-қатынас тілі ретіндегі қызметін нығайту; - қазақ тілінің қолданыс аясын кеңейту. 2.Акцияға қатысатын үміткер акция талабы бойынша берілген ақындар өлеңдерінің біреуін таңдап, мәнерлеп жатқа оқып (ұзақтығы 2 минуттан аспауы тиіс), әлеуметтік желіде #менқазақшасөйлеймін2021 хештегімен кеңінен таратуы тиіс. Жарияланымда жыр оқыған тұлғаның аты-жөні, тегі, ұлты, оқу немесе жұмыс орны, ұсынып отырған қала немесе облыс атауы міндетті түрде нақты көрсетілуі қажет. 3.Байқауға республиканың 14 облысы мен Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалаларынан этнос өкілдері қатысады.

«Тәуелсіздік кезеңінде негізі қаланған «әралуандығымыз – бірлікте» қағидаты Қазақстанның сан қырлы мәдениеті мен дәстүрін баға жетпес байлығымызға айналдырды. Ырыс-ынтымақ пен отаншылдық рух ұлттық кодымыздың ұйытқысы болып отыр». Қ.ТОҚАЕВ, Қазақстан Республикасының Президенті.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Тіл саясаты комитеті, Ғылым комитеті, Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты, Ш.Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы, «Оқулық» республикалық ғылыми-практикалық орталығы, Ы.Алтынсарин атындағы ұлттық білім академиясының ұйымдастыруымен жария талқылауға (ашық нормативтік құқытық актілер порталы, egov.kz) ұсынылған «Қазақ тілі әліпбиін кириллицадан латын графикасына көшірудің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Президенті жарлығының жобасына байланысты 2021 жылдың 30 сәуір күні «ҚАЗАҚ ЖАЗУЫНЫҢ РЕФОРМАСЫ ЖӘНЕ ЖАҢА ӘЛІПБИ» атты онлайн форматтағы республикалық ғылыми-практикалық конференция өтті.

Қазіргі әліпбидегі бұл әріптің біреуі кирилді қабылдаған кезде жазуымызға енген болатын. Яғни ұзақ ғасырлар бойы қолданыста болған араб жазуында да, одан кейін А.Байтұрсынұлы енгізген төте жазуда да, 1929 жылы қабылдаған латын әліпбиінде де бір й дыбысына екі әріп арналған емес. Бәрімізге белгілі, түркі халықтары кирилге көшкен кезде орыс әліпбиіндегі 33 таңбаны толық қабылдауға мәжбүр болды және әр тілдің өз ерекшелігіне сәйкес төл дыбыстарына қосымша тағы да таңбалар алды. Осы себептен қазақ тілі әліпбиі 42 әріпке негізделді. Емле ережелері де осы 42 әріпке лайықталып жасалуы қажет еді. Сол себептен, қаншама ғасыр бойы айу деп үш әріппен жазып жүрген сөзіміз аю, байу деп төрт әріппен жазып жүрген сөзіміз баю, ашшы деп төрт әріппен жазып жүрген сөзіміз ащы түрінде жазылатын болды. Й/и әріптері де емлемізге осылайша еніп кетті.

«Біз емлені еpмекке түземейміз, оңайлансын деп түзетеміз» деген, әрі қазақ емлесіндегі түйткілді мәселелердің жүйелі қалыпқа түсуіне еңбек сіңірген ғалым Құдайберген Жұбанов и мен у-ды қосар әріппен таңбалауға түбегейлі қарсылық танытқандардың бірі. Ғалым: «Қосарды жақтаушылар бұларды бір дыбыс емес, екі дыбыс болғандықтан екі таңбамен белгілеу керек деседі. Әуелі-ақ, бұларда екі дыбыс бар ма, жоқ, бір-ақ дыбыс бар ма? Мұны айырып беруге қосаршылардың өздерінің де өрелері жетпейді», - деп қатты сынағаны мәлім және «оны қаншама сүйрете бергенмен де, ол сүйреткің тек өз бойыңа салмақ болмақшы да, дыбыстың қосарлығын сақтап қала алмақшы емес», - деген тұжырым жасаған еді. Ал Ахмет Байтұрсынұлы өз еңбектерінде и мен у-дың анықтамасы мен таңбалануына қатысты көзқарастарын өзгертіп отырғаны белгілі.

Фамилия жасайтын ⠀ -ев (-ева), -ов (-ова), -ин (-ина) ⠀ қосымшалары буын үндестігіне бағынбайды: ⠀ -ев (-ева) қосымшасы сөздің соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне қарамастан й және ш дыбысына аяқталған жалқы есімдерге жалғанады. ⠀ Бұл қосымша жалғанғанда, түбірдегі й әрпі түсіріліп жазылады: ⠀ ✅Тәжібай+ев – Тәжібаев, Жабай+ев – Жабаев, Имашев, Рашев, Мұқашев, Мұқашева, Жақашева.

Сонау 1940 жылы бекітіліп, күні бүгінге дейін жазып келе жатқан кирилше жазу мен соның негізінде қалыптасқан дыбыстау жүйесін реттеп тиянақтайтын кезеңге келіп отырмыз. 80 жылдан астам уақыт бізге қызмет еткен әліпбиді нақты қазақ әліпбиі деп атауға келмейтін еді. Құрамында қазақ тілінің дыбыстау жүйесіне қатысы жоқ дыбыс таңбалары бар әрі емле ережесі орыс тілінің ыңғайына көбірек бейімделіп кеткен әліпби бірнеше буын өкілінің сауатын ашуға қызмет еткенмен, қазақ тілінің көсегесін көгерте алмады. Тығырықтан шығудың төте жолы, әрине, әліпби ауыстыру болмақ.

Мемлекеттiк, мемлекеттiк емес ұйымдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының қызметiнде тiлдердi қолдануға байланысты туындайтын қоғамдық қатынастар осы Заң реттейтiн мәселе болып табылады.

Күлгін (пар. гүл гүн گون گل ) – қызғылт. ⠀ Кигені күлгін бана еді, Арғымақ аттар мінеді. («Хикаят Көрұғлы сұлтан». Бабалар сөзі. 48-том. 2008. 100 томдық). ⠀ Қазақ тілінде «солғын түс», «буалдыр, бұлыңғыр» деген ауыспалы мағыналарда да қолданылады.