Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Тіл саясаты комитеті, Ғылым комитеті, Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты, Ш.Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы, «Оқулық» республикалық ғылыми-практикалық орталығы, Ы.Алтынсарин атындағы ұлттық білім академиясының ұйымдастыруымен жария талқылауға (ашық нормативтік құқытық актілер порталы, egov.kz) ұсынылған «Қазақ тілі әліпбиін кириллицадан латын графикасына көшірудің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Президенті жарлығының жобасына байланысты 2021 жылдың 30 сәуір күні «ҚАЗАҚ ЖАЗУЫНЫҢ РЕФОРМАСЫ ЖӘНЕ ЖАҢА ӘЛІПБИ» атты онлайн форматтағы республикалық ғылыми-практикалық конференция өтті.

Қазіргі әліпбидегі бұл әріптің біреуі кирилді қабылдаған кезде жазуымызға енген болатын. Яғни ұзақ ғасырлар бойы қолданыста болған араб жазуында да, одан кейін А.Байтұрсынұлы енгізген төте жазуда да, 1929 жылы қабылдаған латын әліпбиінде де бір й дыбысына екі әріп арналған емес. Бәрімізге белгілі, түркі халықтары кирилге көшкен кезде орыс әліпбиіндегі 33 таңбаны толық қабылдауға мәжбүр болды және әр тілдің өз ерекшелігіне сәйкес төл дыбыстарына қосымша тағы да таңбалар алды. Осы себептен қазақ тілі әліпбиі 42 әріпке негізделді. Емле ережелері де осы 42 әріпке лайықталып жасалуы қажет еді. Сол себептен, қаншама ғасыр бойы айу деп үш әріппен жазып жүрген сөзіміз аю, байу деп төрт әріппен жазып жүрген сөзіміз баю, ашшы деп төрт әріппен жазып жүрген сөзіміз ащы түрінде жазылатын болды. Й/и әріптері де емлемізге осылайша еніп кетті.

«Біз емлені еpмекке түземейміз, оңайлансын деп түзетеміз» деген, әрі қазақ емлесіндегі түйткілді мәселелердің жүйелі қалыпқа түсуіне еңбек сіңірген ғалым Құдайберген Жұбанов и мен у-ды қосар әріппен таңбалауға түбегейлі қарсылық танытқандардың бірі. Ғалым: «Қосарды жақтаушылар бұларды бір дыбыс емес, екі дыбыс болғандықтан екі таңбамен белгілеу керек деседі. Әуелі-ақ, бұларда екі дыбыс бар ма, жоқ, бір-ақ дыбыс бар ма? Мұны айырып беруге қосаршылардың өздерінің де өрелері жетпейді», - деп қатты сынағаны мәлім және «оны қаншама сүйрете бергенмен де, ол сүйреткің тек өз бойыңа салмақ болмақшы да, дыбыстың қосарлығын сақтап қала алмақшы емес», - деген тұжырым жасаған еді. Ал Ахмет Байтұрсынұлы өз еңбектерінде и мен у-дың анықтамасы мен таңбалануына қатысты көзқарастарын өзгертіп отырғаны белгілі.

Фамилия жасайтын ⠀ -ев (-ева), -ов (-ова), -ин (-ина) ⠀ қосымшалары буын үндестігіне бағынбайды: ⠀ -ев (-ева) қосымшасы сөздің соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне қарамастан й және ш дыбысына аяқталған жалқы есімдерге жалғанады. ⠀ Бұл қосымша жалғанғанда, түбірдегі й әрпі түсіріліп жазылады: ⠀ ✅Тәжібай+ев – Тәжібаев, Жабай+ев – Жабаев, Имашев, Рашев, Мұқашев, Мұқашева, Жақашева.

Сонау 1940 жылы бекітіліп, күні бүгінге дейін жазып келе жатқан кирилше жазу мен соның негізінде қалыптасқан дыбыстау жүйесін реттеп тиянақтайтын кезеңге келіп отырмыз. 80 жылдан астам уақыт бізге қызмет еткен әліпбиді нақты қазақ әліпбиі деп атауға келмейтін еді. Құрамында қазақ тілінің дыбыстау жүйесіне қатысы жоқ дыбыс таңбалары бар әрі емле ережесі орыс тілінің ыңғайына көбірек бейімделіп кеткен әліпби бірнеше буын өкілінің сауатын ашуға қызмет еткенмен, қазақ тілінің көсегесін көгерте алмады. Тығырықтан шығудың төте жолы, әрине, әліпби ауыстыру болмақ.

Мемлекеттiк, мемлекеттiк емес ұйымдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының қызметiнде тiлдердi қолдануға байланысты туындайтын қоғамдық қатынастар осы Заң реттейтiн мәселе болып табылады.

Күлгін (пар. гүл гүн گون گل ) – қызғылт. ⠀ Кигені күлгін бана еді, Арғымақ аттар мінеді. («Хикаят Көрұғлы сұлтан». Бабалар сөзі. 48-том. 2008. 100 томдық). ⠀ Қазақ тілінде «солғын түс», «буалдыр, бұлыңғыр» деген ауыспалы мағыналарда да қолданылады.

Үлде зат. 1. Қымбат жұқа мата. ⠀ Ақ үлдір үлдемен бүркеп, көк бүліспен орап тастапты (А.Тоқмағамбетов, Әке.) ⠀ Үлдемен басын ораған, Семсермен шашын тараған (Үш ғасыр). ⠀ 2. ауыс. Бала деген жас үлде (Ер Қосай). ⠀ Үлде мен бүлде Қымбат маталар, ылғи асыл киімдер.

Білім беру IT Альянсы және Microsoft Қазақстан, 2021 жылы 19 сәуірде өткен Бірінші QWANT бағдарламалау олимпиадасының жеңімпаздарын марапаттау рәсімі аясында қаржы, технология және IT салаларында мамандар даярлау бағытында әлеуетті ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойды.

1) диаспора – өзiнiң тарихи шығу тегiнен тысқары елде тұрып жатқан халықтың бiр бөлiгi (этностық қауымдастық); ⠀ 2) ономастика – тiл бiлiмiнiң жалқы есiмдердi, олардың пайда болуы мен өзгеруiнiң тарихын зерттейтiн бөлiмi; ⠀

"Ақ сиса, қызыл сиса, сиса-сиса, Қалмайды кімдер жаяу зорлық қылса, Шорманның Мұстафасы атымды алып, Атандым сол себептен Жаяу Мұса". ⠀ Ал осы Жаяу Мұсаның әніндегі «сиса» дегеніміз не? ⠀ Қандай матаның түрі екенін білесіздер ме? ⠀ Сиса (ор. ситец) - мақтадан тоқылатын, арзан бағалы, түрлі-түсті мата. ⠀ Суреттерге зер салып, мата түрлерін қазақша қолдануға тырысайық.

Қазақ ғылымы мен өнерінің жаңаша дамуы ХХ ғасырдың басындағы Алаш үкіметінің тұсында бастау алғаны мәлім. Алаш зиялылары заманға сай жаңа ғылымдардың негіздерін қалай бастады. Алаштанушы ғалымдар өз зерттеулерінде атап көрсетіп жүргендеріндей, Ә.Бөкейхан астрономия, дүние құрылысы, ауыл шаруашылығы, А.Байтұрсынұлы тіл білімі, әдебиеттану, М.Дулатұлы есеп құралы, Ж.Аймауытұлы психология, Х.Досмұхамедұлы табиғаттану, биология, Ә.Ермекұлы математика, Е.Омарұлы тіл білімі, есеп құралы, әдістеме, физика, М.Жолдыбайұлы тіл білімі, С.Қожанұлы математика, М.Жұмабайұлы педагогика, Ж.Күдеріұлы тарих, ботаника, ауыл шаруашылығы, Қ.Кемеңгерұлы тарих, тіл білімі, ауыл шаруашылығы, химия, М.Әуезов әдебиет, жер жаратылысы, Ж.Тілеулин медицина, Б.Сәрсенұлы физика пәндерінен, т.б. оқымыстылар өзге де ғылымдар бойынша оқулықтар жазған екен.

2021 жылғы 16 сәуір күні Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Тіл саясаты комитеті Ш.Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы «Қазақ тілін үйретудің заманауи әдіснамасы» тақырыбы аясында онлайн режімде әдістемелік семинар өткізді.

Ұстаздық - үздіксіз ізденіс пен терең білімді талап ететін мәртебелі мамандықтың бірі. Ұлағатты ұстаздың тәлімін алмай өмір атты көшке ілескен адам жоқ шығар, сірә. Тұлға санасына білім мен тәрбиені қатар тоғыстырған осы бір абзал маман иесі – мұғалімді қолдау, оның үздік іс-тәжірибесін тарату, насихаттау - Ақтөбе облысының тілдерді дамыту басқармасының Тілдерді оқыту орталығының ұзақ жылдан бергі басты шараларының бірі.

1. Шелпек - етке салынатын жұқалап ысылған қамыр (аймақтарға байланысты). ⠀ Бұл сөздің әр жердің қазағында әр түрлі айтылатын: ⠀ ✅ іңкәл, күртік, құлаң нан, жұқа нан, еттің наны, қайыс нан дейтін нұсқалары бар. ⠀ ❓Ал сіз жақта қалай айтылады?

Бүгін Ақтөбе облысының тілдерді дамыту басқармасының Тілдерді оқыту орталығы және Ресей Федерациясы Орынбор қаласындағы халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы өкілдігімен бірлесіп ұйымдастырған «Қазақ тілі – ана тілім, сарқылмайтын байлығым!» онлайн диалог алаңы өтті.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Тіл саясаты комитетіне қарасты Шайсұлтан Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы карантин кезінде қазақ тілін дамытудың өзекті мәселелеріне арналған ғылыми-публицистикалық мақала жазып, мемлекеттік тілдің қолданыс аясын кеңейтуге күш салуға шақырады. Себебі тіл жалпы ұлтқа ортақ қазына. Ал оның түйткілі мен күрмеуі тарқамаған кемшін тұсын түзету ортақ міндет.

Рамазан айында Рамазан есімді балалар көбейеді. ⠀ Мысалы, 2020 жылдың мамыр айында Рамазан есімі - 1128 балаға қойылған. Қызығы, соңғы жылдардың сандық көрсеткішіне сүйенетін болсақ, қыз балаларға МЕДИНА есімі көп қойылған. Одан кейін көш басында Айлин, Раяна және Айша есімдері бар.