«Қазақстан Республикасындағы тіл саясатын іске асырудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» аясында мемлекеттік тілдің қолданыс аясын кеңейту, қазақ тілінің этносаралық қарым-қатынас тілі ретіндегі қызметін нығайту, мемлекеттік тілді меңгерген қоғамдық белсенді өзге ұлт жастарын ынталандыру мақсатында «Мемлекеттік тіл – тәуелсіздік символы» республикалық байқауы өткізіледі.

2022 жылғы 25 мамыр күні Тіл саясаты Комитетінің төрағасы Әділбек Қаба мен Шайсұлтан Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығының басшысы Ербол Тілешов ҚР ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы, профессор, Қазақ жаратылыстану ғылымы Ұлттық Академиясының вице-президенті, «Парасат», «Құрмет» ордендерінің кавалері, Қазақстан Республикасының Білім беру ісінің құрметті қызметкері Кәрімбек Құрманәлиевті қабылдап, асқаралы 60 жасына орай Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің Құттықтауын табыс етті. Кәрімбек Арыстанбекұлы мемлекеттік тілдің мәртебесін асқақтату жолында еңбек етумен бірге, еліміздегі білім, ғылым саласына айрықша үлес қосып келеді. Қоғамдық жұмыстарға белсене араласып, өзіне тән батыл пікірімен елімізге танымал болды.

Ол – кескекті кезеңде келелі істер тындырған кемел ер. Кемеңгер. ...Ұлттық төл элита əлі қалыптасып үлгермеген еді. Оқығандар шашыранды жұрттан шыққандықтан бас қосып, күш біріктіруге құлықты емес еді. Мұндай жағдайда əлгіндей тəуекелге бел байламақ түгілі, ол жайында ойланудың өзі ақылға сыймас батылдық еді. Соған айдаладағы ауыл мұғалімінің қалай жүрегі тұрғанына қанша таңғалсаң да көптік етпейді. Бұл жағынан келгенде, Ахмет Байтұрсынұлы – ұлттық тарихымызда ешкіммен салыстыруға болмайтын ерекше тұлға. Бəлкім, біреулерге бұл орынсыз тамсану боп көрінер. Оған дейін де бұл далада Фараби, Иасауи, Қорқыт, Асан қайғы, Ыбырай, Шоқан, Абайлар да өтті ғой десер. Ол рас. Бірақ, Ахмет Байтұрсынұлы оларға ұқсайды да, ұқсамайды да.

Жамал Айтқалиқызы Манкеева, А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының Бас ғылыми қызметкері, филология ғылымдарының докторы, профессор

2022 жылғы 23 мамырда Ш.Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы Терминология басқармасы лингвистикалық сараптамашылар тобына арнап онлайн режимде семинар-кеңес ұйымдастырды.

Бұдан бұрын хабарлағанымыздай, Шайсұлтан Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы, бекітілген кестеге сәйкес, қазақ тілін үйретуге және насихаттауға арналған ІТ жобалармен таныстыру жұмыстарын одан әрі жалғастыруда. Бұл жолғы дәріс Қазақстан Республикасының Энергетика министрлігінде өтті.

Бар ғұмырын өз халқына шын құштарлықпен қызмет ету жолына бағыштаған, бар бақытын содан тапқан, табиғаты бөлек жандар болады. Ахмет Байтұрсынұлы сондай адамдар қатарындағы ұлағатты ғалым. Ахмет Байтұрсынұлы мəдениетіміз бен ғылымымызға қалтқысыз беріле қызмет сіңірген, таланты мен тағдыры, жан дауасы тек сол мақсаттан тапқан жан. Ахаң – күрделі тұлға, зерделі ғалым. Шындығында да, Ахаң өзінің бүкіл саналы өмірін сарып еткен қазаққа өзі білген нəрсесін ұтымды жеткізуден жалықпады. Сол үшін жанын сала тер төкті. Сондықтан да болар, оның еңбегінің өнімді жағы ағарту алқабында. Осыған дейін ел ішінде оқу-ағарту ісіне дəл Ахмет Байтұрсынұлындай еңбек сіңірген ешкім жоқ. Жаңа қазақ алфавитін жасауы іс жүзіндегі ішкі жəне сыртқы жаулармен күресінің көрінісі болатын, біздің тіліміздегі барлық дыбыстарды сақтай отырып, дыбыс үндестігінің заңдылығы бойынша жаңа əріптер белгілеп, ана тіліміздің синтаксисі мен этимологиясын жасап шықты.

2022 жылы 20 мамыр күні Шайсұлтан Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығының Бас директоры Ербол Тілешов Дүниежүзі қазақтар қауымдастығы мен «Отандастар» қорының Моңғолиядағы өкілі Қабсаттар Омарұлын қабылдады. Алыстағы ағайынның ыстық сәлемін арқалай келген ағамыздың өзі айтқандай, қара шаңырақ Қазақстандағы сапар сол жақта тұрып жатқан қандастарымыздың біраз мәселесіне арналған екен. «Көші-қон мәселесі, жұмыс жәйі туралы Елордадағы тиісті құзырлы мекемелерде болдым. Бәрі жылы қабылдап, қолдарынан келгенше жәрдем жасап жатыр. Десе де, ана тіліміздің мәселесі бәрінен биік тұрады. Әрине, бір қарағанда, бірыңғай қандастар тұратын жерде ана тіліміздің күнделікті тұрмыста қолданылуы жағынан кедергі де, кемдік те жоқ секілді болып көрінуі мүмкін.

Nickelodeon HD – балалар мен жасөспірімдерге арналған бүкіл әлемге танымал телеарнаны енді қазақ тілінде көре аласыздар. Күллі жер бетіне танымал «Спанч Боб шаршы шалбар», «Құтқарушы күшіктер», «Қауіпті Генри», «Тынымсыз балақайлар», «Сэм мен Кэт» және басқа да ең танымал анимациялық сериалдарды тамашалаңыздар.

Осы өткен қаңтардың 28-і Ахмет Байтұрсынұлының жасы елуге толды. Халыққа өзінше қызмет қылған адам кəміл тоқтайтын кісілік жасына жеткенде сол кісінің халыққа істеген қызметтерінің қандай екенін бастан-аяқ баяндап отыру əр үлгілі халықтың əдеті. Ахмет Байтұрсынұлы қарапайым кісі емес, оқыған кісі, оқығандардың арасынан өз заманында патшаның арам құлықты атарман-шабармандарының қорлығына, мазағына түскен халықтың намысын жыртып, дауысын шығарған кісі. ...Қазақ халқын байға, кедейге бөлмей намысын бірдей жыртты, арын бірге жоқтады. Өзге оқыған мырзалар шен іздеп жүргенде, қорлыққа шыдап, құлдыққа көніп, ұйқы басқан қалың қазақтың ұлт намысын жыртып, ұлттық арын жоқтаған патша заманында жалғыз-ақ Ахмет еді.

2022 жылғы 19 мамыр күні Нұр-Сұлтан қаласындағы А.Байтұрcынұлы атындағы №48 мектеп-лицейінде елімізге танымал тұлғалар мен білім беру ошағының ұжымы Қайрат Мамаділдің өмірі мен шығармашылығына және аудиториясының ашылу салтанатына арналған «Дөңгелек үстел» ұйымдастырды. Қайрат Асылбекұлы Мамаділ 1962 жылдың 18 қазанында Шығыс Қазақстан облысы Күршім ауданы Үшбұлақ ауылының тумасы. Жалынды жігіт 1983 жылы Қарулы Күштер қатарында азаматтық борышын өтеп оралған соң, екі жыл Алматы үй құрылысы комбинатында құрылысшы болып жұмыс істеді. Талапты да талантты жас 1985-1990 жылдары Абай атындағы ҚазПИ-дің филология факультетінде белгілі әдебиет сыншысы, академик Серік Қирабаев, профессор, жазушы-ғалым Нығмет Ғабдуллин және Асхат Әбілқаев, Фатима Мұсабекова, Ғабдолла Қалиев, Немат Келімбетов, Серік Мақпырұлы, Мереке Жаманов, Секерхан Хасанова, Тұрсын Сыдықов т.б. жоғары білікті ғалым-ұстаздардан дәріс алып, үздік бітіріп шығады.

Ш.Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығының қызметкерлерін тіл майданының жауынгерлері десе болады. Күнделікті атқарып жатқан қызметі өз алдына, басшыдан бастап қатардағы мамандарға дейін қайраткерлік танытып, ана тіліміздің айбынын, мемлекеттік тілдің мәртебесін асқақтату жолында ел көлеміндегі әртүрлі шараларға ат ізін суытпай қатысып жүреді. Соның ішіндегі ең сүбелісі – тілші ағайындармен әрқашан қоян-қолтық араласып, БАҚ пен интернет-ресурстарда тіл төңірегіндегі әртүрлі мәселе бойынша кәсіби маман ретінде пікір білдіру. Орталықтың Әдістеме басқармасының басшысы, жас ғалым Жазира Мақсұтқызы қатысқан Қазақ радиосындағы «Өзге тілдің бәрін біл...» деген тақырыптағы хабар – сондай келелі кеңес, сындарлы сұқбат құрған кездесудің бірі. Жүргізуші-редактор Ертас Жақыпбаймен арадағы диалогқа сәл құлақ түрсек:

Бүгінгі күні тіл үйрену және оқыту үрдісінде заманауи IT-технологияларды қолдану олардың сапасын арттыруға және тиімділігін күшейтуге мүмкіндік береді. Міне бес жылдың жүзі болды, Шайсұлтан Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы осы бағытта қарқынды жұмыс жасап келеді. Бұл жолы Орталықтың Ақпараттық технология басқармасының басшысы Мөлдір Бақытқызы Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі ұжымына ІТ жобалар туралы дәріс оқыды. «Инновацияның өмірдің қатал шындығына, қоғам сұранысына қарай аса қажеттілікке айналғаны ақиқат. Соның ішінде мемлекеттік тілді жан-жақты меңгертуде ақпараттық технологиялардың мүмкіндігін тиімді қолдана білу, сабақ жүргізудің жаңа оқыту әдістерін әзірлеу – ең өзекті мәселелердің бірі. Осы бағытта біз бірқатар ІТ жоба дайындап, іске қостық. Нәтижелі жұмыс жүріп жатыр.

Қазақ жұртының өткен күндеріне көз салғанда, оқыған азаматтарының артынан ерген күндері аз да болса мағыналырақ, тəуір күндерінің бірі деп саналады. Сол оқыған азаматтың тұңғышы, алғашқы шыққан көсемі болған Ахаңа арналған тұңғыш той – ой ойлаған қазақ баласының жүрегіне жылы тиетін қуанышты істің бірі. Əркімнің қалғыған сезімін оятып, өткен күндерін есіне түсіретін көп істің ішіндегі ірісі.

Ежелден-ақ жазу өнерінің, түркілердің жазу мәдениетінің болғанына жүріп өткен жолымыз, бағзыдағы тарихымыз куә. Жеке жазудың болуы – саф ауа, сайын далада еркін тыныстаған байырғы ата-бабаларымыздың әлемдік өркениеттен ойып алар орнының бір дәлелі. Түркі халықтарының төл жазуының болғаны – біз үшін, келер ұрпақ үшін үлкен мерей. Тасқа қашалып жазылған сына жазуының өткенімізді танып, өшкенімізді жандыруға қосар үлесі зор. Сол жазулардың ішінде өзгесіне қарағанда көбірек танымал болған және Моңғолиядағы Орхон, Селенга, Толы өзендерінің бойынан табылған тастағы жазулар бүгінгі күні Білге қаған, Күлтегін, Тоныкөк ескерткіштері атауымен белгілі. Түркі жазуы немесе көне ескерткіштер дегенде ойымызға алдымен оралатыны да осы ескерткіштер екені белгілі.

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитеті Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының ұйымдастыруымен бүгін Алматы қаласында «Ахмет Байтұрсынұлы және қазақ тілтанымының болашақ бағдары» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференция өтті.

Газет-журналдарымызда көбінесе «ұғлы, баласы, қызы» дегеннің орнына «-ов, -ова» жазылады. Бұл қазақ тілінде болмаған себепті құлаққа тіпті, ерсі естіледі, «-ов, -ев, -ин, -валар» жалғыз-ақ орыс халқында бар деп айтуға болады, басқа Еуропа халықтарында жоқ, бізден өзге патшалы мұсылмандарда да жоқ. Бұларды орыстан көріп еліктеуіміз орынсыз, басқа жұрттың сөздерінің құйрығын əкеліп өз сөзімізге тағудың қанша қажеті бар? «овтарды» орысша жазғанда қолдансақ та, қазақша «ұғлы, баласы, қызы» деп жазуымыз келіспей ме? Мұнан бұлай жұртқа өнеге беретін газета-журналдарымыз мұны ескерсе, қандай жақсы болар еді, қиындығы да болмас еді. Студент Ыдырыс Оразалыұғлы. Басқарма.

Соңғы бес жыл бойы қазақ тілін дамытудың бірден бір тетігі - оның жазу реформасын жүзеге асыру деген біржақты тұжырыммен келе жатырмыз. Кейбір лингвистердің пікіріне қарағанда жазу реформасын жасап, әліпби ауыстырсақ, тіл мәселесі өзінен өзі шешіліп сала береді екен...Тіл үшін әруақытта да басты фактор тілдік орта болып келеді және солай бола бермек. Сондықтан тілге қатысты кім пікір айтса да, ең әуелі тілдік ортаның үдесіне алаңдауы қажет. Оның үстіне мемлекеттік құзырын толық атқара алмай отырған тіл үшін нөмірі бірінші фактор – тағы да тілдік орта!